دین و اسلام

آداب میهمانى از نگاه قرآن
از آنجا که اسلام دینى کامل است و سعادت بشر را تضمین مى نماید پس آداب و رفتار خاصى نیز مورد نظرش مى باشد تا انسان ها با رعایت آن آداب قدم در مسیر سعادت بگذارند. بى شک مهمترین راهنماى سعادت بشر کتاب الهى قرآن است وهر آنچه در این راه لازم است در قران آمده. یکى از جلوه هاى بارز روابط اجتماعى انسان ارتباط و میهمانى است که در قرآن نکات قابل تأملى درباره آن آمده که در این مجال کوتاه به آن مى پردازیم.
حضور بموقع

حاضر شدن در منزل میزبان ابتدایى ترین نکته اى است که هر میهمانى باید بداند. چگونگى حضور و زمان حضور در میهمانى در آیه اى از قرآن مورد توجه قرار گرفته است.
«یاایهاالذین ءامنوا لا تدخلوابیوت النبى إلا أن یوذن لکم إلى طعام غیر ناظرین اناه؛(?) اى کسانى که ایمان آورده اید، داخل اتاق هاى پیامبر نشوید، مگر آن که براى [خوردن] طعام به شما اجازه داده شود، [آن هم] بى آن که در انتظار پخته شدن آن باشید.»
یکى از پیام هاى این فراز از آیه آن است که اگر براى طعام دعوت شدید، پیش از وقت غذا در منزل میزبان حاضر نشوید، به طورى که تا زمان آماده شدن غذا، مدتى طول بکشد، بلکه بموقع به آنجا بروید تا مزاحم اهل خانه نباشید و وقت صاحب خانه، بیش از اندازه اى که تعیین کرده، تلف نشود.
پرهیز از حضور بدون دعوت

یکى از آداب حضور در میهمانى، با دعوت رفتن است. شایسته نیست شخصى بدون دعوت صاحب خانه، بویژه در وقت غذا خوردن به خانه او رود. در ادامه آیه ?? سوره احزاب مى خوانیم: «ولکن إذا دعیتم فادخلوا؛ ولى هنگامى که دعوت شدید داخل گردید.»
این فراز، تنها مختص میهمانى هاى پیامبر نیست. بلکه یک دستور اخلاقى در میهمانى است. شاهد این مدعا، روایاتى است که در این زمینه آمده است.
در وصایاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) به امیر مؤمنان (علیه السلام) مى خوانیم: «یا على ثمانیه ان اهینوا فلا یلوموا إلا انفسهم الذاهب الى مائده لم ید ع الیها؛(?) یا على! هشت گروه اند که اگر به آنها اهانت شد، باید تنها خود را ملامت کنند: یکى از آنها کسى [است] که بدون دعوت به سر سفره اى مى نشیند.»
رعایت این مسأله، از یک سو، احترام به میزبان است و از سوى دیگر اطمینان از این که مزاحمتى براى میزبان و خانواده او ایجاد نخواهد شد.
البته قبول دعوت میزبان نیز در فرهنگ اسلامى بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: «من الجفاء ان یدعى الرجل الى طعام فلایجیب او یجیب فلا یأکل؛(?) یکى از موارد جفا آن است که انسان را به غذایى دعوت کنند و نپذیرد یا بپذیرد ولى غذا نخورد.»
ورود با اجازه به منزل میزبان

در سوره مبارکه نور آمده است: «یاایها الذین امنوا لا تدخلوا بیوتا غیره بیوتکم حتى تستأنسوا و تسلموا على أهلها؛(?) اى کسانى که ایمان آورده اید! به خانه هایى که خانه هاى شما نیست داخل نشوید، تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.»
ابوایوب انصارى از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) درباره معناى «حتى تستأنسوا» سؤال کرد. آن حضرت در پاسخ فرمود: «اذا جاء الرجل الى باب الدار یسبح و یهلل حتى یعلم اهل الدار انه یرید الدخول فیها؛(?) هنگامى که شخص به در منزل نزدیک مى شود، تسبیح و تهلیل گوید تا اهل خانه بدانند که او قصد داخل شدن دارد.»
در روایت حتى اجازه خواستن شرح داده شده است. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «هنگامى که یکى از شما اجازه مى خواهد، باید با «سلام» آغاز کند، زیرا سلام اسمى است از اسماء خداوند عزوجل؛ و باید از پشت در قبل از نگاه کردن به درون خانه، اجازه بگیرد... اجازه خواستن، سه مرتبه است؛... نخستین مرتبه براى آگاه شدن اهل خانه است. در مرتبه دوم، ساکنان خانه آماده مى شوند و در بار سوم، ایشان مختارند که اگر خواستند اجازه دهند و اگر مایل نبودند اجازه ندهند؛ که در آن صورت، میهمان باید برگردد. رسول خدا(صلى الله علیه و آله)، چون به در خانه گروهى مى آمد، قبل از آن که، سه بار با «سلام» آنها را آگاه کند، باز نمى گشت.
سلام کردن به اهل منزل

یکى از زیبا ترین آداب دین، سلام کردن به هنگام ملاقات دیگران است. لطافت معناى این تعبیر، با توجه به آن که نامى از نام هاى خداست و معناى بلندى دارد، دو چندان مى گردد. بخصوص اگر به ویژگى هاى روحى انسان ها توجه شود، ارزش این ادب آشکار تر خواهد شد. چرا که انسان، طبیعتاً موجودى سرکش و خودخواه است. این ادب، به هنگام ورود به منزل میهمان نیز مورد توجه قرار گرفته است. قرآن کریم یکى از توصیه ها به میهمان را سلام کردن ذکر کرده است.

«یاایها الذین ءامنوا لا تدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتى تستأنسوا وتسلموا على أهلها؛(?) اى کسانى که ایمان آورده اید! به خانه هایى که خانه هاى شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید

«ونبئهم عن ضیف ابراهیم اذ دخلوا علیه فقالوا سلما؛(?) و از میهمانان ابراهیم به آنان
خبر ده، هنگامى که بر او وارد شدند و سلام گفتند.»

«فإذا دخلتم بیوتا فسلموا على أنفسکم؛(?) پس چون به خانه هایى [که گفته شد] در آمدید، به یکدیگر سلام کنید.»

چنان که در آیات ?? و ?? سوره حجر مشاهده مى فرمایید، نخستین کلام میهمانان ابراهیم(علیه السلام) که فرشتگان الهى بودند در برخورد با پیامبر خدا، «سلام» عنوان شده است. در این زمینه، روایات فراوان است. سلام کردن، حتى به هنگام ورود به منزل شخصى خود نیز تأکید شده است. به عنوان نمونه، امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اذا دخل الرجل منکم بیته فان کان فیه احد یسلم علیهم و ان لم یکن فیه احد فلیقل السلام علینا من عند ربنا یقول الله(??) «تحیة من عندالله مبارکه طیبه؛(??) چون یکى از شما وارد خانه اش شود، اگر کسى در آن بود بر ایشان سلام مى کند و اگر کسى در خانه نبود، باید بگوید: سلام بر ما از جانب پروردگارمان، خداوند مى فرماید: «درود و تحیتى است مبارک و پاک از جانب خداوند.
اجتناب از مزاحمت

میهمان باید توجه داشته باشد که دعوت از او براى مدت محدودى است. لذا نباید بیش از آن در منزل میزبان درنگ کند. این مطلب در قرآن، در مورد رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) آمده است که مسلماً قابل تعمیم نیز مى باشد: «فأذا طعمتم فانتشروا ولا مستئنسین لحدیث إن ذ لکم کان یوذى النبى فیستحى منکم والله لا یستحى من الحق؛(??) و وقتى غذا خوردید پراکنده شوید بى آن که سرگرم سخن گردید. این [رفتار] شما پیامبر را مى رنجاند [ولى] از شما شرم مى دارد، و حال آن که خدا از حق [گویى] شرم نمى کند.

رعایت کردن حد میهمان، از اصول فرهنگى غنى اسلام است. امام صادق(علیه السلام) به نقل از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) فرموده اند: «الضیافه ثلاثه اول یوم حق و الثانى و الثالث جائزه و ما بعد ذلک فانها صدقه بها علیه ثم قال (صلى الله علیه و آله): لا ینزلن احدکم على اخیه حتى یوثمه قیل: یا رسول الله، و کیف یوثمه قال (صلى الله علیه و آله): حتى لایکون عنده ما ینفق علیه؛(??) میهمانى سه [روز] است: روز اول، حق است و روز دوم و سوم بخشش و بعد از آن به راستى صدقه اى است که به او داده مى شود. سپس فرمود: نباید یکى از شما [به عنوان میهمان] بر برادرش وارد شود تا جایى که او را به گناه وادار کند. گفته شد: یا رسول الله! چگونه او را به گناه مى کشاند فرمود: تا آنجا که چیزى براى انفاق به وى نزد او نباشد.
آداب میهمانى دادن

در فرهنگ متعادل و غنى دین اسلام، پذیرایى نیکو از میهمان نیز آداب و توصیه هایى دارد که به برخى از آنها اشاره مى کنیم

تعجیل در تهیه غذا و پذیرایى مناسب

یکى از موارد احترام به میهمان، آن است که پذیرایى از او را به درازا نکشانند و بهترین پذیرایى را از او به عمل آورند. این هر دو دستور را از آیه ?? سوره هود که در مورد میزبانى حضرت ابراهیم(علیه السلام) است مى توان دریافت: «فما لبث أن جاء بعجل حنیذ؛ و دیرى نپایید که گوساله اى بریان آورد.

این آیه، جریان دو میهمان گرامى حضرت ابراهیم(علیه السلام) که دو فرشته الهى بودند و پذیرایى آن حضرت از ایشان را بیان مى کند. عبارت «فما لبث؛ دیر نپایید» بیانگر سرعت عمل حضرت ابراهیم(علیه السلام) در تهیه غذا و نوع غذا (گوساله بریان) نشانه پذیرایى مناسب حضرت از میهمانان است.

هر دو مورد ذکر شده، به نوعى بزرگداشت میهمان و احترام به اوست. در روایات نیز توصیه هاى ظریفى در مورد پذیرایى از میهمان وارد شده است. از آن جمله این سخن پیامبر (صلى الله علیه و آله): «ان من حق الضیف ان یعد له الخلال؛(??) به راستى، یکى از حقوق میهمان آن است که خلال براى او آماده شود.» دقت و ظرافت این چنین در پذیرایى از میهمان، از سوى پیامبر بزرگ که جهانى را تا ابد تحت تأثیر انقلاب خود قرار داده است، عقل متفکران را خیره مى سازد.
گرامى داشتن میهمان

نکته دیگرى که جریان میزبانى حضرت ابراهیم(علیه السلام) به ما مى آموزد، گرامى داشتن میهمان است. این مطلب را به نحو مستقیم تر در سوره ذاریات مشاهده مى کنیم:

هل أتک حدیث ضیف ابراهیم المکرمین؛(??) آیا خبر میهمانان ارجمند ابراهیم به تو رسید از آنجا که میهمانان حضرت ابراهیم(علیه السلام) با عنوان «مکرمین؛ گرامى داشته شدگان» توصیف شده اند، معلوم است که اکرام میهمان، سنتى نیکو و ادبى جمیل است. این مسئله در روایات ما نیز به نحوه مؤکدى وارد شده است. یکى از توصیه هاى امیر مؤمنان(علیه السلام) در هنگام وفات، به فرزند گرامى اش این بود: «اوصیک یابنى بالصلاة عند وقتها... و اکرام الضیف؛(??) فرزندم تو را به نماز در [ابتداى] وقت آن... و گرامى داشتن میهمان وصیت مى کنم.»

آخرین توصیه ها پیش از مرگ، آن هم از جانب پدرى به فرزندش؛ بویژه پدر و فرزندى که کاملترین انسان ها و وصایاى رسول خدایند، مسلماً ارزشمندترین نکات را در برخواهد داشت.

در روایت دیگرى، امیر المؤمنین(علیه السلام) از رسول خدا(صلى الله علیه و آله) نقل کرد که فرمود: «من حق الضیف ان تمشى معه فتخرجه من حریمک الى الباب؛(??) از حقوق میهمان آن است که [هنگام رفتن او] با او راه بروى و او را از حریم خود به سوى در راهنمایى کنى.

کلمات کلیدی :

» نظر